ताडोबा

ताडोबा: राष्ट्रीय उद्यान

“ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान” ज्याला “ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प” असेही म्हटले जाते, हा भारतात अस्तित्वात असलेल्या ५० व्याघ्र प्रकल्पांपैकी एक आहे. हा व्याघ्र प्रकल्प महाराष्ट्र राज्यातील चंद्रपूर जिल्ह्यात असून, नागपूर शहरापासून अंदाजे ११० किमी अंतरावर आहे. व्याघ्र प्रकल्पाचे एकूण क्षेत्रफळ १७२७ चौ.कि.मी आहे.

या राष्ट्रीय उद्यानामध्ये १९५५ साली निर्माण झालेल्या या राष्ट्रीय उद्यानाचा समावेश आहे. अंधारी वन्यजीव अभयारण्य १९८६ मध्ये स्थापन करण्यात आले होते आणि  १९९५ मध्ये या उद्यानाचे एकत्रीकरण करून सध्याच्या ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्पाची  स्थापन करण्यात आली. या विलीनीकरणामुळे वन्यजीवांच्या संरक्षणाचे प्रयत्न वाढले आणि त्यांच्या संख्येमध्ये सुद्धा वाढ झाली.

‘ताडोबा’ हा शब्द “ताडोबा” किंवा “तरू” या देवाच्या नावावरून आला आहे, ज्याची या भागातील स्थानिक आदिवासी लोक स्तुती करतात आणि “अंधारी” हा शब्द या भागात वाहणाऱ्या अंधारी नदीच्या नावावरून आला आहे.ताडोबा हे निसर्गप्रेमींसाठी नंदनवन बनवणारे निसर्गरम्य वातावरणसाठी आणि वैविध्यपूर्ण वन्यजीवांसाठी प्रसिद्ध आहे. 

महाराष्ट्राच्या नैसर्गिक वारशात ताडोबाला विशेष स्थान आहे. हे संरक्षण आणि लुप्तप्राय प्रजाती, विशेषत: बंगाल वाघाच्या संरक्षणासाठी राज्याच्या वचनबद्धतेचा पुरावा आहे.
या राष्ट्रीय उद्यानाच्या सभोवतालच्या प्रदेशात एकेकाळी गोंड आणि कोलाम या आदिवासी समुदायांची वस्ती होती. या स्थानिक लोकांचा समृद्ध सांस्कृतिक इतिहास या उद्यानात गुंफलेला आहे आणि ते या वन्यजीवांसह एकत्र राहतात.

हे उद्यान वाघांच्या वाढत्या लोकसंख्येसाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यामुळे ते भारतातील एक प्रमुख व्याघ्र प्रकल्प बनले आहे. वाघांव्यतिरिक्त, हे बिबट्या, आळशी अस्वल, जंगली कुत्रे, गौर आणि विविध प्रकारच्या हरणांचे घर आहे. ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान तीन वनश्रेणींमध्ये विभागले गेले आहे, ताडोबा उत्तर श्रेणी, कोळसा दक्षिण श्रेणी आणि मोर्हुर्ली पर्वतरांगा.

येथील वनस्पती परिसंस्था तितकीच मनमोहक आहे, ज्यात जंगलाची ज्योत, भारतीय भूतवृक्ष आणि मगरीची साल यासारख्या अद्वितीय प्रजाती आहेत. तसेच सागवान जंगले, बांबूचे गवत आणि गवताळ प्रदेश यासह विविध परिसंस्थांचा समावेश आहे, ज्यामुळे विविध वन्यजीवांसाठी हे निवासस्थान आहे.

ताडोबा अनेक जलसाठ्यांनी नटलेला आहे, ज्यात नयनरम्य ताडोबा तलावाचा समावेश आहे, जे असंख्य वन्यजीवांना आकर्षित करते. उद्यानात दोन तलाव आणि एक नदी आहे, जी दर पावसाळ्यात भरते.

येथील हवामान उष्णकटिबंधीय हवामान असून येथे सगळे ऋतू अनुभवता येतात. येथील उन्हाळा तीव्र असू शकतो, तर पावसाळ्यामुळे मोठ्या प्रमाणात पाऊस पडतो, आणि हिवाळ्यातील महिने सौम्य आणि आनंददायी असतात, ज्यामुळे ते वर्षभर भेट देण्यासारखे पर्यटनस्थळ आहे.

भेट देण्याची सर्वोत्तम वेळ :

वन्यजीव प्रेमींसाठी भेट देण्याची आदर्श वेळ म्हणजे थंडीच्या थंड महिन्यांत, नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी, जेव्हा वन्यजीव मोठ्या प्रमाणात दिसतात आणि हवामान आरामदायक असते.

पावसाळी हंगाम, जून ते सप्टेंबर पर्यंत, हा छायाचित्रकार आणि निसर्ग प्रेमींसाठी भेट देण्यासाठी उत्तम काळ असतो. 

ताडोबा वन्यजीव सफारी :

या उद्यानामध्ये तीन वेगवेगळे सफारी पॉईंट्स आहेत. ते मोहर्ली, ताडोबा आणि कोलारा या नावाने ओळखले जातात.

१) मोहर्ली झोन: वाघ पाहण्यासाठी हा झोन सर्वोत्कृष्ट झोन म्हणून ओळखला जातो. येथे पर्यटकांना मिळणाऱ्या सोयीसुविधा देखील उत्कृष्ट आहेत. इतर दोन झोनमधून मोहर्ली झोन मध्ये सहज जाता येते.

२) ताडोबा झोन: ताडोबा झोन वैविध्यपूर्ण वन्यजीव आणि निसर्गरम्य ठिकाणे यासाठी लोकप्रिय आहे. मोहर्ली, नवेगाव, कोलारा आणि खुटवंडा येथील चार दरवाजांमधून येथे प्रवेश करता येतो.

३) कोळसा झोन: कोळसा झोन त्याच्या आकर्षक लँडस्केपसाठी खूप प्रसिद्ध आहे, पण या झोनमध्ये वन्य प्राणी दिसण्याची शक्यता तुलनेने कमी आहे.या झोनमध्ये मोहर्ली, पांगडी आणि झरी येथील गेटमधून प्रवेश करता येतो.

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान सफारी कशी बुक करावी?

१) ऑनलाईन सफारी बुकिंग:
येथील राष्ट्रीय उद्यानात सफारी बुक करण्याचा सर्वात सोपा आणि सर्वात सोयीचा मार्ग म्हणजे राष्ट्रीय उद्यानाच्या अधिकृत वेबसाइटद्वारे. ऑनलाइन बुकिंगद्वारे, इथून तुम्ही तुमच्या पसंतीचा सफारी स्लॉट, वाहनाचा प्रकार निवडू शकतात आणि सुरक्षित पेमेंट गेटवेद्वारे ऑनलाइन पेमेंट सुद्धा करू शकतात. परवानगी असलेल्या वाहनांची संख्या मर्यादित असल्याने सफारीचे आगाऊ बुकिंग करण्याचा सल्ला दिला जातो.

जीप सफारीसाठी ताडोबा सफारी बुकिंग किंमत सुमारे ५००० रुपये प्रति वाहन (प्रति जीप ६ व्यक्ती) आहे.
कँटर सफारीसाठी ताडोबा सफारी बुकिंग किंमत सुमारे ८०० रुपये प्रति व्यक्ती (प्रति कँटर १८ व्यक्ती) आहे.

२)ऑफलाइन सफारी बुकिंग:
ऑफलाइन बुकिंग करण्यासाठी तुम्ही उद्यानाच्या गेटला भेट देऊ शकतात आणि तेथे असलेल्या बुकिंग काउंटरवर सफारी बुक करू शकता. काउंटर सकाळी लवकर उघडतो आणि लांब रांगा टाळण्यासाठी सकाळी लवकर यावे.

जवळील प्रसिद्ध ठिकाणे :

१) ताडोबा तलाव:

पक्षी निरीक्षकांचे नंदनवन म्हणून ओळखला जाणार हा तलाव व्याघ्र प्रकल्पाच्या अगदी मधोमध आहे. हा तलाव अंदाजे २०० पक्ष्यांच्या प्रजातींचे निवासस्थान आहे. हा एक बारमाही पाण्याचा स्त्रोत आहे.

२) कान्हा राष्ट्रीय उद्यान:

मध्य प्रदेशातील सर्वात मोठ्या राष्ट्रीय उद्यानांपैकी एक म्हणून ओळखले जाणारे कान्हा राष्ट्रीय उद्यान मांडला आणि बालाघाट जिल्ह्यांमध्ये आहे.मैकल आणि सातपुडा पर्वतशिखरे या उदयांच्या चहूबाजूने आहेत.

या राष्ट्रीय उद्यानात रॉयल बंगाल टायगर्स, स्लॉथ बिअर, बिबट्या, बारासिंग,भारतीय जंगली कुत्री, दलदलीचे हरण, गौर, बायसन, चितळ, काळवीट, उंदीर, कोल्हा, आळशी अस्वल, हायना, पोर्क्युपिन, अजगर, जंगल मांजर, मटार पक्षी, माकड, मुंगूस यासारखे वन्यजीव आढळून येतात.

३) सेवाग्राम:

वर्ध्यापासून ८ किमी अंतरावर असलेले सेवाग्राम हे एक छोटेसे गाव आहे. महात्मा गांधी यांनी या ठिकाणी एक आश्रम बांधून काही काळ येथे व्यतीत केला होता.

४) महाकाली मंदिर चंद्रपूर:

हे मंदिर चंद्रपूर शहराचे प्रतीक आहे. मंदिराच्या आवारात एक लहान श्री गणेश मंदिर आणि हनुमान मंदिर देखील आहे.एप्रिल महिन्यात विशेषत: हनुमान जयंतीच्या पूर्वसंध्येला मंदिरात भाविकांची मोठ्या प्रमाणात येथे  गर्दी असते.

५) नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान:

महाराष्ट्राच्या गोंदिया जिल्ह्यात असलेले हे राष्ट्रीय उद्यान आहे. डॉ. सलीम अली पक्षी अभयारण्य हे अनेक पक्षी प्रजातींचे घर आहे, जेथे हिवाळ्यात मोठ्या संख्येने स्थलांतरित पक्षी येतात.

जवळील रिसॉर्ट्स आणि हॉटेल्स :

१) स्वासरा जंगल लॉज आणि रिसॉर्ट्स ताडोबा

कोलारा गेटपासून 300 मीटर अंतरावर स्थित, स्वासरा जंगल लॉज आपल्या पाहुण्यांना आलिशान सोईसुविधा देते.

२) टायगर ट्रेल्स जंगल लॉज

नयनरम्य चिचघाट खोऱ्यात वसलेले, टायगर ट्रेल्स जंगल लॉज खुटवंडा गेटच्या पुढे आहे

३) कॅम्प सेराई टायगर

कॅम्प सेराई टायगर हे एक तंबूचे हॉटेल आहे, जे तीन एकर जमिनीवर पसरलेले आहे. हे हॉटेल हंगामी प्रवाह आणि तलावांवर वसलेले आहे.

४) ताडोबा टायगर किंग रिसॉर्ट
हे या राष्ट्रीय उद्यानामधील सर्वात लोकप्रिय जंगल रिसॉर्ट आहे. रिसॉर्ट हे लक्झरी आणि शांततेचे एक वेगळाच अनुभव देते.

ताडोबाला कसे जाल?

१) विमानाने:
नागपूर आंतरराष्ट्रीय विमानतळ हे सर्वात जवळचे विमानतळ आहे. विमानतळापासून राष्ट्रीय उद्यान ११० कि.मी अंतरावर आहे. राष्ट्रीय उद्यानात जाण्यासाठी येथे उतरून तुम्ही कॅब भाड्याने घेऊ शकता.

२) रेल्वेने:
राष्ट्रीय उद्यानापासून सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन चंद्रपूर आहे. राष्ट्रीय उद्यानापासून सुमारे ३५ किमी अंतरावर, उद्यानात जाण्यासाठी हा सर्वोत्तम पर्याय आहे.

३) रस्ते:
हे राष्ट्रीय उद्यान रस्ते मार्गाने आसपास च्या भागाशी चांगल्या प्रकारे जोडलेला आहे.