साडे तीन शक्तिपीठे

महाराष्ट्रातील साडे तीन शक्तिपीठे

१) महालक्ष्मी मंदिर, कोल्हापूर

नाव: श्री महालक्ष्मी अंबाबाई

निर्माता: चालुक्य राजा कर्णदेव

जीर्णोद्धारक: चालुक्य राजा कर्णदेव

देवता: सर्वस्याद्या भगवती श्री महालक्ष्मी

वास्तुकला: हेमाडपंथी

स्थान: करवीर, कोल्हापूर, महाराष्ट्र

हे करवीर निवासिनी महालक्ष्मी(अंबाबाई)चे मंदिर आहे.हे मंदिर महाराष्ट्रात असलेल्या मंदिरांच्या साडेतीन पीठांपैकी पूर्ण एक पीठ आहे. देवीच्या माथ्यावर मातृलिंग आहे. वरच्या गाभाऱ्यात मातृलिंग आहे. बाहेर श्री काळभैरव आहे. काशी विश्वेश्वरचे मंदिर सहीत बारा ज्योतिर्लिंग ही आहेत. त्यामुळे हे मुळ आदिमाया सर्वस्याद्या त्रिगुणात्मक स्वरूपिनी भगवती महालक्ष्मीचे मंदिर आहे.

हे मंदिर इ.स.६३४ साली चालुक्य राजा कर्णदेव याने बांधले आहे.

कोल्हापूरमधील महालक्ष्मीचे हे मंदिर पश्चिमाभिमुख असून महाद्वार पश्चिमेकडे आहे. पारंपारिक मराठा शैलीचा, लाकडी सुरूच्या खांबांचा व इस्पिदार कमानी असलेला, सभामंडप प्रवेश केल्यावर दिसतो. गेल्या दहा शतकांत मंदिराची अनेकदा वाढ झाली. मंदिराचे चार महत्त्वाचे भाग आहेत. पूर्व भागातील गाभारा व रंगमंडप हा सर्वात पुरातन भाग आहे. देवीचा गाभारा येथेच आहे. उत्तरेकडे महाकालीचा गाभारा तर दक्षिणेकडे महासरस्वतीचा गाभारा असून या तीन अंगांना जोडणाऱ्या सभामंडपास महानाटमंडप असे नामाभिमान आहे.

नवरात्रात नऊ दिवस देवीची वाहनपूजा बांधतात.अष्टमीला देवीची नगरप्रदक्षिणा होते.

अंतर:
पुणे ते कोल्हापूर :२३० कि.मी.

जवळची ठिकाणे:
१)शाहू महाराज पॅलेस
२)दाजीपूर वन्यजीव अभयारण्य
३)पन्हाळा किल्ला
४)ज्योतिबा मंदिर
५) कोपेश्वर मंदिर 

२) तुळजाभवानी मंदिर, तुळजापूर

नाव: तुळजाभवानी मंदिर

निर्माता: महामंडलेश्वर माराडदेव कदंब (कदम)

जीर्णोद्धारक: छत्रपती शिवाजी महाराज

देवता: तुळजा भवानी

वास्तुकला: हेमाडपंथी

स्थान: तुळजापूर, धाराशिव, महाराष्ट्र

महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तिपीठांपैकी श्री तुळजाभवानी देवीचे तुळजापूर क्षेत्र हे एक पूर्ण शक्तिपीठ आहे

हिंदवी स्वराज्य संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज  यांची आराध्यदेवता, अशी ही तुळजापूरची भवानीदेवी महाराष्ट्राची कुलस्वामीनी आहे.

श्री तुळजाभवानी मंदिरात प्रवेश करण्यासाठी दोन मोठी प्रवेशद्वारे आहेत. एका प्रवेशद्वारास राजे शहाजी महाद्वार तर दुसऱ्या दरवाजाला राजामाता जिजाऊ महाद्वार असे नाव देण्यात आले आहे. देवीच्या मंदिरात जाण्यासाठी दगडी पायऱ्या आहेत.पायऱ्या उतरून खाली गेल्यानंतर गोमुख तीर्थ येथे दर्शनाला जाण्यापूर्वी भाविक येथे स्नान करतात.

श्री तुळजाभवानी देवीची मुर्ती ही चल मुर्ती आहे. येथे उत्सव मूर्तीची मिरवणूक न काढता प्रत्यक्ष श्री तुळजाभवानी देवीच्या मुर्तीची पालखीत बसवून मंदिराभोवती मिरवणूक काढली जाते. वर्षातून एकूण तीन वेळा मुर्ती सिंहासनावरून हलवून गाभाऱ्याबाहेर असलेल्या पलंगावर ठेवली जाते. नंतर विजयादशमीच्या दिवशी सिमोल्लंघनाच्या वेळी आईची पालखीतून मिरवणूक काढली जाते. देवीच्या पालखीसोबत श्रीयंत्र, खंडोबा आणि महादेवाची मिरवणूकही निघते.

अंतर: पुणे-सोलापूर-तुळजापूर २९५ कि.मी

जवळील ठिकाणे
१) नळदुर्ग किल्ला
२) धाराशीव लेणी
३) परांडा  किल्ला
४) तेर 

३) रेणुकामाता, माहुर

नाव: तीर्थक्षेत्र माहुर.  
निर्माता: देवगिरीचे यादवकालीन राजे.

देवता: रेणुका माता.

स्थान: माहूर,नांदेड, महाराष्ट्र

महाराष्ट्रातील देवीच्या साडेतीन शक्तिपीठांपैकी एक मूळ जागृत पीठ म्हणजे माहूरची श्री रेणुका देवी माता होय.

परशुरामाची माता म्हणूनही रेणुकामातेला ओळखले जाते. महाराष्ट्रातील विविध जातीतील लोकांची ही कुलदेवता आहे. देवीच्या मंदिराचे बांधकाम १३ व्या शतकात देवगिरीच्या यादवकालीन राजाने बांधले आहे.
माहूरगडावरच श्री दत्तात्रयांचा जन्म झाला अशी भाविकांची श्रद्धा आहे.

दरवर्षी दसर्याच्या दिवशी रेणुकादेवीच्या सन्मानार्थ एक मोठा मेळा भरतो.ब्रम्‍हदेवाने सृष्‍टीची रचना करतांना प्रथम दोन नगरी निर्माण केल्‍या श्री क्षेञ काशी व श्री क्षेञ मातापुर म्‍हणजेच माहुर. मातापुर म्‍हणजेच माहुरचे महात्‍म्‍य मुक्‍तीक्षेञ काशी नगरी प्रमाणेच आहे.

अंतर: नांदेड – माहूर  १३० कि.मी. 

जवळील ठिकाणे
१)होट्टल – प्राचिन हेमाडपंथी शिव मंदिर

२) सचखंड गुरुद्वारा – नांदेड

४) सप्तशृंगी माता, वणी, नाशिक 

महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तीपीठांपैकी ‘’अर्ध शक्तीपीठ’’ म्हणजेच वणीची सप्तशृंगी माता होय.

‘’सप्तश्रृंग’’ हया शब्दाचा अर्थ ‘’सातशिखरे’’ असा आहे. देवीचे मंदिर ७ शिखरांनी वेढलेले आहे.१८ हातांच्या या जगदंबा देवीच्या दर्शनासाठी देशभरातून भाविक येत असतात. येथे देवी सप्तशृंगीने प्रत्येक हातामध्ये वेगवेगळी आयुधे धारण केलेली आहेत. नवरात्र आणि चैत्र पौर्णिमेला विशेष व दर पौर्णिमेला गडावर मोठी गर्दी होते. यांत देशभरातून आलेले भाविक असतात

अंतर: नाशिक पासुन ६० कि.मी

जवळील पर्यटन स्थळे

१) तोफखाना केंद्र

२)नाणे संग्रहणलय अंजनेरी

३)गारगोटी खनिज संग्रहालय

४)दादासाहेब फाळके संग्रहालय

५)दुधसागर धबधबा

६)दुगारवाडी धबधबा